KırgızlarınOrhun-Yenisey’deki Uygurları 840 yılında ortadan kaldırması ve ardındankendilerinin de Moğol hâkimiyetine girmeleriyle beraber, en eski Türkyurdu Moğolların eline geçmişti. Artık X. yüzyıldan itibaren gittikçegüçlenen Moğol kabileleri, Türklerin siyasî bir birlikoluşturamamasından da yararlanarak, faaliyetlerini artırmışlar, ancakkendileri de güçlü bir siyasî birlik oluşturamadıkları gibi üstelikbirbirleriyle sürekli mücadele etmişlerdir.
XII.yüzyılda en güçlü Moğol kabileleri Orhun-Tula boylarında yaşayanKerayitler, ****** gölünün güneyindeki Merkitler, İrtiş civarındakiNaymanlar idi. Bu sırada Karahıtaylar da Maverâünnehir’deHarezmşahlarla mücadele halindeydi. Cengiz Han’ın mensubu olduğu Kıyatkabilesi ve diğer Moğol kabileleri ise Onon-Kerülen boylarında dağınıkhâlde yaşamaktaydılar.1155 yılında dünyaya gelen Cengiz (asıl adıTemuçin), henüz çocuk iken Kıyat kabilesinin han sülalesiBorcigidlerden gelen babası Yesügey Bahadır’ın, Tatarlar tarafındanöldürülmesiyle, kendini zorlu bir mücadelenin içinde bulmuştur.
Kahramanlığıve zekasıyla kısa zamanda sivrilen Cengiz, 20 yaşındayken, bölgedeönemli bir güce sahip Kerayitlerin beyi Tuğrul’un himayesini kabuledip, Cacirat beyi Camuka ile de kan kardeşlik kurarak nüfuzunu vegücünü artırmıştır. kongrat kabilesi beyinin kızı Börte ile yaptığıevlilik ise mücadelesinde ona büyük bir üstünlük sağlamıştır. Nitekimkarısını kaçıran Merkitleri, Kerayit ve Caciratların yardımıylayenilgiye uğratmış, ardından Buirnor Tatarlarını ezmiştir (1198).Cengiz’in, Tuğrul Han ile birlikte Moğolistan’da hâkimiyet kurmayaçalışmasına Camuka karşı çıkmışsa da, 1201′de yapılan savaşta Cengizgalip gelmiştir. Ardından Cengiz, Çağan ve Alçı Tatarları üzerineyürümüş, yenilgiye uğrayan Tatarların çoğu katledilmiştir (1202).
Temuçin’ingittikçe güçlenmesini kendi hâkimiyeti için tehlikeli bulan Kerayithanı Tuğrul, ittifakı bozarak Temuçin’e karşı harekete geçmiş fakatyenilerek itaat altına alınmıştır (1203). Aynı yıl içinde Camuka’nın dakatıldığı, Naymanların öncülüğündeki, Merkit, Oyrat, Tatar, gibikabilelerin oluşturduğu ittifakla mücadeleye girişen Temuçin, uzunmücadelelerden sonra galip gelip, bütün Moğol kabilelerine hâkimiyetinikabul ettirmiştir(1206).
1206ilkbaharında, Türk ve Moğol kabilelerinin katıldığı bir kurultaydaTemuçin, Cengiz (Çingiz) adını alarak büyük kağan ilân edildi. Butarihten itibaren Cengiz, sıradan bir Moğol kabile lideri olmaktançıkarak, cihanşümul bir devletin kurucusu ve hanı olmuştur. Özellikledevletin yeniden teşkilâtlanmasında, kendisine gönüllü katılan İdikutUygurlarının ve Öngütlerin büyük tesiri vardır. Askerî sahada, devletteşkilâtında ve daha sonraki dönemlerde tebarüz edecek olan kültürhayatında Türk tesiri açıktır. Nitekim Cengiz’in oğulları tarafındankurulacak çoğu devlet kısa zamanda Türkleşmiştir.
Büyükbir imparatorluk kurmayı hedefleyen Cengiz, ilkin, Kansu ve Ordosbölgesine hakim olan Tibet kökenli Tangut devleti’ni itaat altına almış(1209) ardından, Kuzey Çin’deki Kin hanedanlığının merkezi durumundakiPekin’i uzun süren savaşlar neticesinde yerle bir etmiştir (1215).
Tibetve Çin’ hâkimiyetinden sonra Cengiz batıya yönelmiş ve önünden kaçaraksığındığı Kara Hıtay Devleti’ni sonradan eline geçiren Nayman prensiKüçlük’ün üzerine komutanı Cebe Noyan’ı takiple görevlendirmiştir.Nihayet Cebe Noyan 1218′de Küçlük’ü öldürmüş ve böylece Karahıtaylarıdevletine katan Cengiz, Harzemşahlar ile komşu olmuştur. BüyükSelçukluların vârisi durumundaki Harezmşahlar ile Cengiz başlangıçtabir dostluk anlaşması imzalamışlar ise de Sultan Muhammed’in, Cengizaleyhine Merkitleri desteklemesi ve Otrar şehrinde Moğol elçilikheyetinin esir alınıp, öldürülmesi üzerine anlaşma bozulur.
1220yılında Cengiz’e bağlı kuvvetler Otrar’dan başlayarak Sığnak, Urkent,Barçınlıgkent’i ele geçirerek elçilik heyetinin intikamını kanlı birşekilde aldılar. Buhara ve Semerkant gibi önemli şehirlerin ardındandevletin merkezi olan Harezm bölgesindeki Gürgenç’te tahrip edildi.Böylece Harzemşah toprakları tamamen Cengiz’in eline geçmiş oldu(1221). Harzemşahların ortadan kalkmasıyla bütün Maveraünnehir,Afganistan ve Horasan imparatorluğa dahil olurken bu bölgelerdekiyerleşik ve konar göçer Türk nüfusunun bir kısmı Moğol istilâsındankaçarak, Anadolu’ya Malazgirt’ten sonraki ikinci büyük Türk göçünübaşlatmıştır.
CebeNoyan ve Sebutey gibi komutanları vasıtasıyla Kafkasya ve GüneyRusya’ya seferler düzenleyen Cengiz Han, 1227 yılında yeni bir Çinseferine bizzat çıktığı sırada Kansu yakınlarında ölmüştür. Cengiz Han,Onon ve Kerülen ırmaklarının kaynağında, Burhan Haldun Dağları’ndagizli bir yere gömülürken, geride Karadeniz’den Büyük Okyanusa uzananbüyük bir devlet bırakmıştır.
CengizHan daha sağlığında,Türk-Moğol devlet anlayışına uygun olarak, ülketopraklarını oğulları arasında taksim etmiştir. Bu paylaşmaya görebüyük oğlu Cuci Deşt-i Kıpçak’ın, Çağatay Türkistan’ın, Ögeday doğubölgelerinin ve küçük oğlu Toluy Moğolistan’ın hâkimi olacaktır. AncakCengiz’in ölümü ve merkezi kağanlığın zayıflaması ile beraber bubölgelerde müstakil devletler kurulmuştur: Kubilay Hanlığı, İlhanlılar,Çağatay Hanlığı ve Altın Orda.
peki aslında cengiz han türk mü moğol mu idi bir çok kişi hatta bize okul da öğretilen dersler de bile cengiz han moğoldur ama asıl kökeni bir türk idi oguz türkü olan cengiz han(temoçin) oguz kabililerinden kaçıp moğoların yanına yerleşmiştir
böylece moğolara hakan olmuştur.
türk-moğol
aslında bu iki ırk aynı kökenden gelir dilleri hunlar zamanın da degişmiş ama benzerlik taşımıştır yani moğolar da bir türk boyudur zaten moğol ismi 12y.y da cengiz han zamnın da çıkmıştı moğol bir ırk ismi deyil bir devlet ismidir.
örnek verirsek osmanlı devleti osmanlı bir ırk adı deyil devlet adıdır ve bunu gibi örnekler çoktur .
cengiz hanın soyu şa-to ya dayanır bu soy ise gögtürkelrin devamıdır netice de moğolar da türk cengiz han da ama tarih ilerledikçe bazı türk boyları kendi kişiliğini malesef kaybetmiş bunu çeşitli nedenleri vardır din,farklı kültürler vb
bulgarlar,moğolar,orta asya da bizim türk zanetiğimiz ama türklük şuhrunu kaybeden türk toplulukları var.
Konu: Cengiz İmparatorluğu 
