Uyghurlarning neziride türkiye, uyghur mesilisi üchün achquchluq bir dölet, köpligen uyghurlar türkiye jumhuriyitini we türk xelqini özlirining meniwi yölenchüki dep qarimaqta. Yene kélip türkler bilen uyghurlar qérindash, türklerning ejdadlirining sherqiy türkistandin anatoliyige kélip yerliship qalghanliqigha ishinidu.
Nurghunlighan türk sherqiy türkistan mesilisige öz mesilimiz dep qaraydu. Shuning üchün türkiye bilen xitay otturisidiki munasiwetler bolsa uyghur xelqi bilen türk xelqi yéqindin köngül bölüp kéliwatqan eng nazuk mesililerning biri. Sherqiy türkistanning yéqinqi zaman tarixigha nezer salghandimu, uyghurlarning milliy musteqilliq küreshliride türkiye we türk xelqining bashtin - Axiri nahayiti muhim rol oynighanliqini körüwalalaymiz.
Xitay hökümiti 2000 - Yillardin kéyin türkiye bilen bolghan munasiwitige alahide ehmiyet bérip kelmekte. 2001 - Yili türkiye bash ministiri yardemchisi dölet bahchelining uyghur diyarigha élip barghan ziyaritidin kéyin, yene bir yuqiri derijilik ziyaret yéqinda 9 - Ayning 1 - Künidin 4 - Künigiche élip bérildi.
Bu ziyaret jeryanida türkiye dölet ministiri kürshat tüzmen ürümchini yermenkisige qatnashqandin bashqa, xitay aliy rehberler we shirket mesulliri bilenmu uchrashqan. Mexmut qeshqiri we yüsüf xas hajipning mazirini ziyaret qilghan. Ismini ashkarilashni xalimighan, bu qétimqi ziyarette kürshat tüzmenning yénida bolghan bir rehber, bu qétimqi ziyaretning nahayiti yaxshi ötkenlikini, ürümchi we qeshqerning bekla tereqqi qilip ketkenlikini, xitaylarning türklerni bekla yaxshi köridighanliqini éytti. U yene sözide xitay hökümitining türkiyining bek chong bilidighanliqini, türk karxanichilarning uyghur rayonida tijaret qilishini arzu qiliwatqanliqini we ulargha alahide siyaset yürgüzidighanliqini dégenlikini dédi. U yene türkiye ürümchide soda - Sanaet rayoni qurush üchün xitay hökümiti bilen toxtamname tüzülgenlikini, mexmut qeshqiri we yüsüf xas hajiplarning mazirini rémont qilish toxtamnamisigimu qol qoyulghanliqini, emma xitaylarning bu uchrishishlarda sherqiy türkistan mesilisini kün tertipke élip kelmigenlikini éytti.
Türk metbuatliridiki bu heqtiki xewerge asaslanghanda, türkiye dölet ministirining wekiller ömikining qeshqer ziyariti jeryanida, qeshqer walisi ekper ghopur ömekke ziyapet bergen. Ziyapette söz qilip, "türk qérindashliqimiz bilen bolghan qérindashliq munasiwitimizni téximu kücheytish üchün her sahede hemkarlishayli. Qeshqerde tömür kanliri bar, emma birla tömür zawutimiz bar, qeshqerge kélip tömür zawuti qurunglar ," dégen.
Burundin tartip türkiyeni, xitayni parchilashqa uriniwatqan dölet dep eyiblep kelgen xitay hökümiti, emdi bolsa türklerni bu rayongha kélishke chaqirmaqta, bir tereptin uyghurlarni basturuwatqan xitay hökümiti, yene bir tereptin türk grajdanliri uyghurlarni we türklerni ürümchige kélip zawut qurushqa chaqirmaqta. Bu özgirishlerning perde arqisida némiler bar?
1980 - Yillarda türkiye xitay munasiwitini bashlatqan sabiq sehiye ministiri halil shiwgin ependi bu heqtiki köz qarishini anglitip mundaq dédi: "men kürshat tüzmen bilen bille idim. Men hazirmu xitayda. Bu bizning uzun yilliq xizmetlirimizning netijisi. Xitaylar bilen hemkarlishishimiz we tijariy munasiwetlirimizni tereqqiy qildurishimiz kérek. Hushyarliq bilen bu hemkarliqimizni kücheytsek uyghurlarghimu, türklergimu paydisi bar. Bu munasiwitimizni tereqqiy qildurishimiz kérek. Türkler uyghur rayonigha uyghurlar türkiyige kélip tijaret qilishi kérek. Türkiyidiki uyghurlarning sani köpiyishi kérek. Bu ziyaretning perde arqisida bizning 1980 - Yillardin tartip bu rayongha kirish üchün qilghan xizmetlirimiz bar. Men yene shuni démekchimenki eger eqlimizni ishlitip siyaset élip barsaq buning uyghur xelqighimu, türk xelqighimu paydisi bolidu."
Bezi uyghur obzorchilar türkler ürümchide karxana qursa uyghurlargha héchqandaq paydisi yoq dewatidu? buninggha qandaq qaraysiz dégen soalimizgha shundaq jawab berdi: "men bu köz qarashqa qoshulmaymen. Bundaq ish yoq. Tijariy munasiwitimiz tereqqiy qilsa uyghurlargha paydisi bar. Men 1984 - Yili tunji qétim uyghur diyarigha bardim. Özgirish nahayiti zor, türkiye bu rayongha kirishi kérek."
maarip.org'dan alıntıdır.
Konu: Turkiye Ministiri ziyaritining perde arqasi 